اگرچه انواع دستگاه‌های تصویربرداری می‌توانند تصاویری از اندام‌ها و ساختارهای داخلی ایجاد کنند. اما مواد حاجب باعث افزایش و بهبود کیفیت این تصاویر می‌شوند. از این روند با عنوان عکس رنگی رادیولوژی یاد می‌شود.
اگر تا به حال تحت تصویربرداری پزشکی مانند ام آر آی یا سی تی اسکن قرار گرفته‌اید، احتمال اینکه ماده جاجب دریافت کرده باشید بسیار زیاد است. البته تفاوت سی تی اسکن و ام آر آی زیاد است اما هرکدام از این روش‌ها ممکن است نیاز به تزریق این ماده داشته باشند.
در بسیاری از موارد، رادیوگرافی رنگی می‌تواند به رادیولوژیست کمک کند تا شرایط طبیعی را از غیرطبیعی تشخیص دهد. چراکه ماده حاجب قابلیت تغییر موقت نحوه تعامل دستگاه تصویربرداری با بدن را دارد.
به عنوان مثال، برخی از انواع آن شدت پرتوهای اشعه ایکس را کاهش می‌دهند. برخی دیگر به طور موقت بر خواص مغناطیسی اتم‌های خاص در داخل بدن تأثیر می‌گذارند. بدین‌شکل، به تضاد مناطق انتخاب‌شده بدن از بافت اطراف کمک می‌کنند. بنابراین برخلاف باور عموم افراد، مواد حاجب رنگ نیستند و با ورود به بدن باعث تغییر رنگ اندام‌های داخلی نمی‌شوند.
انواع عکس رنگی رادیولوژی
معمولاً آزمایش‌های تصویربرداری مانند عکسبرداری با اشعه ایکس، سونوگرافی، سی تی اسکن، ام آر آی و فلوروسکوپی، براساس توانایی‌شان برای نشان دادن اطلاعات خاص در مورد ساختارهای درون بدن انتخاب می‌شوند. همچنین اگر نیاز به دریافت تصاویر دقیق‌تر باشد، قبل از انجام آن‌ها به بیمار ماده حاجب داده می‌شود.
در حال حاضر برحسب اینکه از چه نوع ماده حاجب استفاده شود و اینکه این ماده چگونه وارد بدن شود. انواع عکس رنگی رادیولوژی وجود دارد.
از انواع مواد حاجب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ترکیبات مبتنی بر ید: در آزمایشات عکسبرداری با اشعه ایکس و سی تی اسکن استفاده می‌شود. آن‌ها را می‌توان به داخل عروق خونی، دیسک‌های ستون فقرات و سایر حفره‌های بدن تزریق کرد.
- باریم سولفات: رایج‌ترین ماده حاجب خوراکی است که گاهی به‌صورت مقعدی نیز استفاده می‌شود. معمولا برای بهبود تصاویر عکسبرداری با اشعه ایکس، فلوروسکوپی و سی تی دستگاه گوارش فوقانی و تحتانی تجویز می‌شود. باریم سولفات مانند ترکیبات مبتنی بر ید می‌تواند توانایی عبور اشعه ایکس را مسدود یا محدود کند و باعث ایجاد تضاد در تصاویر شود.
- گادولینیوم: در اغلب موارد قبل از ام آر آی، به‌صورت داخل وریدی تزریق می‌شود. چراکه می‌تواند خواص مغناطیسی مولکول‌های آب را تغییر دهد. بدین‌شکل، ظاهر اندام‌های داخلی بدن شامل مغز، قلب، ریه‌ها، کبد، کلیه‌ها، رحم، مثانه، معده، روده‌ها، رگ‌های خونی و غیره، با تضاد ویژه‌ای نمایش داده می‌شود.
کاربردهای رادیوگرفی رنگی در تشخیص بیماری‌ها
مهم‌ترین کاربرد انواع رادیولوژی اختصاصی، عبارتند از:
- آنژیوگرافی: به پزشک اجازه می‌دهد که رگ‌های خونی را برای تشخیص انسداد، تومور و سایر مشکلات در قلب، ریه‌ها، کلیه‌ها، بازوها و پاها بررسی کند.
- باریم انما: پس از تنقیه باریم، برای بررسی کولون و رکتوم و تشخیص پولیپ، سرطان، التهاب و دیورتیکول در این اندام‌ها استفاده می‌شود.
- باریم سوالو: پس از بلع مقداری محلول باریم، برای بررسی مری، شکم، بخش فوقانی معده و شناسایی زخم معده، انسدادها، تومورها یا التهاب انجام می‌شود.
- پیلوگرام داخل وریدی: به پزشک کمک می‌کند تا دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، حالب و مثانه را برای شناسایی تومورها، کیست‌ها و سنگ‌ها بررسی کند.
- هیستروسالپنگوگرافی: در این روش پس از انتقال ماده حاجب به داخل رحم، از رحم و لوله‌های فالوپ تصویربرداری می‌شود. اغلب برای بررسی علت مشکلات باروری و سقط جنین متعدد انجام می‌شود.
- میلوگرافی: این نوع رادیولوژی اختصاصی، با تزریق ماده حاجب به فضای عنکبوتیه، مهره‌های گردنی و کمری ستون فقرات را بررسی می‌کند.
- سی تی اسکن مغز با ماده حاجب: معمولا برای بررسی بیماریهای عفونی، تومورها و مشکلات عروقی مغز مثل آنوریسم و انسداد عروق انجام می‌شود.
نحوه انجام عکس رنگی چگونه است؟
ابتدا ماده حاجب به‌صورت خوراکی، تنقیه یا تزریق داخل وریدی تجویز می‌شود. سپس تکنسین به شما کمک می‌کند که روی تخت مخصوص دستگاه اسکن دراز بکشید.
در نهایت، به کمک دستگاه عکسبرداری با اشعه ایکس، سی تی، ام آر آی، فلوروسکوپی یا سونوگرافی تصویربرداری انجام می‌شود.
اگر نیاز به تفسیر عکس رنگی باشد، این کار توسط رادیولوژیست انجام‌شده و نتایج به‌صورت یک گزارش برای پزشک معالج شما ارسال می‌شوند.
حتماً بخوانید: لیست بهترین مراکز ام آر آی تهران
مراقبت‌های قبل و بعد از رادیولوژی اختصاصی
انواع رادیولوژی دیجیتال با ماده حاجب، نیاز به آماده‌سازی متفاوتی دارند. ممکن است از شما خواسته شود که قبل از مراجعه برای تهیه عکس رنگی، ۶ تا ۸ ساعت چیزی نخورید و ناشتا باشید.
در مواردی نیز لازم است قبل از تصویربرداری مایعات زیاد بنوشید. همچنین ممکن است داروهای ملین برای شما تجویز شوند تا قبل از اسکن، روده‌ها به طور کامل تخلیه شوند.
اغلب توصیه می‌شود که تمام وسایل فلزی همراه با خود مانند عینک، ساعت و جواهرات را در منزل بگذارید. درصورتی‌که قصد باردار شدن دارید، باردار هستید یا به نوزاد خود شیر می‌دهید، حتما از قبل ذکر کنید. زیرا تماس با ماده حاجب و اشعه ایکس ممکن است برای نوزاد خطرناک باشد.
اگر سابقه نارسایی کلیه و کبد، بیماری قلبی، دیابت، مشکلات تیروئید یا واکنش آلرژیک به ماده حاجب را دارید، حتما اطلاع دهید.
معمولاً بعد از رادیوگرافی رنگی، می‌توانید بلافاصله فعالیت‌های روزانه خود را از سر بگیرید. البته بهتر است ۸ تا ۱۰ لیوان آب بنوشید تا ماده حاجب سریع‌تر از طریق کلیه‌ها دفع شود. همچنین تا ۲۴ ساعت از شیردهی به نوزاد امتناع کنید.
عوارض عکس رنگی
اگرچه احتمال بروز واکنش آلرژیک به ماده حاجب نادر است، اما نباید این مسئله را نادیده گرفت.
معمولاً با علائمی مانند قرمزی، خارش، بروز بثورات پوستی، تنگی نفس و افزایش ضربان قلب خود را نشان می‌دهد. اگر شما بیماری کلیوی شدید دارید. ممکن است در هنگام دریافت مواد حاجب یددار در معرض خطر بدتر شدن عملکرد کلیه قرار بگیرید. به‌همین‌دلیل، معمولا در شرایط ضروری عکس رنگی گرفته می‌شود
